Ortodontik Tanı
Bir ortodontik olguyu ele alırken ilk yapılması gereken iş, bu olguda nasıl ve ne şiddette bir sorun olduğunun belirlenmesi yani tanının konmasıdır. Ortodontik tan için kullanılan çeşitli yöntemler vardır. Bunlar özetle: anamnez, model analizleri, profil ve cephe resimlerinin analizleri, sefalometrik film analizleri, panoramik, periapikal, oklüzal, el-bilek vb. filmlerin incelenmesi gibi yöntemlerden oluşmaktadır. Bir diş hekiminden, özellikle de ülkemizin sınırlı koşullarında hastalarından bu tam materyallerinin tümünü toplamasını ve incelemesini beklemek gerçekçi değildir. Kaldı ki birçok olguda bunların tümünü almak gerekli de değildir. Bu nedenle konu mümkün olduğu kadar basit ve pratikte uygulanabilecek sınırlarda ancak gerekli olduğu ölçüde derinliğine inilerek ele alınmaya çalışılacaktır.
Anamnez:
Anamnez, hastayla ilk temas anından itibaren elde edilen söze ve gözleme dayalı tüm bilgileri içerir. Hasta kartına, hasta ve ailesine ilişkin kayda değer bütün bulgular yazılmalıdır. Anamnez kartı bir anlamda hastanın bütün hikâyesinin bir özeti olmalıdır. Bu konuyla ilgili detaylar bütün klasik kitaplarda yer aldığından burada ele alınmayacaktır. Ancak kanımca hastanın kapanış ilişkisi ve fonksiyonlarına yönelik bulguların kaydı olmalıdır çünkü elde edilen tanıya yönelik tüm bilgiler statiktir. Bir başka deyişle hastanın o andaki durumunu tespit eden resim, film, model gibi tam araçları hareketsizdir ve hastanın konuşma, yutkunma, gülme, çeneyi açıp kapatma vb. fonksiyonlarını tam olarak yansıtamaz, sadece anlık fikir verir. Bu nedenle kesin tanı ve tedavi planlaması her zaman hasta başında yapılmalıdır.
Ortodontik modeller:
Ortodontik modeller, ortodontik müdahale düşünen her hekimin mutlaka elde etmesi gereken materyallerin başında gelmektedir. Ortodontik model, rastgele alınıp dökülmüş alçı modellerden farklı özelliklere sahiptir. Bir ortodontik model hastayla ilgili kapanış ilişkisini tam olarak veren fonksiyonel bir alçı modeldir. Buna göre bir ortodontik modelde olması gereken şartlar kısaca şöyle olmalıdır:
-İki parçadan oluşan alçı modeller elde kapatılmaya çalışıldığında hatalı kapanışlar elde edilebilir. Bu da olguyla ilgili yanlış kararlar verilmesine yol açabilir. Ortodontik model, bu yanlışlığa düşmemek ve hastanın gerçek kapanış şeklinin belirlenmesi amacıyla hazırlanır. İyi hazırlanmış bir ortodontik modelin frontal düzlemi kapanışın rehberidir. Model, frontal düzlemi üzerinde yere konacak olursa gerçek kapanışı vermelidir. Örneğin, sadece 7 nolu dişler bölgesinde temas olan bir iskeletsel açık kapanış olgusuna ait alt ve üst modeller elde kapatılmaya çalışılacak olursa birçok şekilde kapanış elde etmek mümkündür. Böyle bir olguda ön bölgedeki açıklık miktarını ve dişler arasındaki karşılıklı ilişkileri ancak bir ortodontik model ile belirlemek mümkün olabilir.
-Ortodontik modellerin özelliklerinden biri de palatinal-lingual bölümlerin ve vestibül fomikslerin tam ve açık şekilde görülüp incelenmesine olanak sağlamasıdır.
-Ortodontik modeller, ortodonti disiplininin bir parçası olarak, hastanın tedavi öncesi ara aşamaları ve tedavi sonu şekillerinin kayıt altına alınması ve bunların hem tedavi süreci içinde hem sonunda ilk halleriyle kıyaslanmasını sağlaması bakımından önemlidir.
-Nihayet bu modeller, yine ortodonti disiplininin bir gereği olarak düzgün şekilli olması ve kutularında saklanması amacıyla hazırlanmaktadırlar.
Ortodontik model analizleri:
Hastadan alınan alçı modellerden ikişer tane sert alçıyla dökülür ve bunlardan biriyle arşiv amacıyla ortodontik model hazırlanırken diğeriyle çalışma modelleri yapılır. Çalışma modelleri, üzerinde model analizlerinin yapılacağı ve gerekliyse hareketli apareylerin hazırlanacağı modellerdir. Çalışma modellerinin ortodontik modeller kadar özenle hazırlanması gerekli değildir. Bununla birlikte, çalışma modellerinde de dişlerin tüm vestibül ve lingual yüzlerinin net şekilde görülmesi ve kapanışı engelleyen çapakların bulunmaması gerekir. Pratik olarak en çok kullanılan model analiz yöntemleri Bolton ve Hays Nance analizleridir.
